Slimme meter in conventioneel net is halve oplossing

De Tweede Kamer debatteert vandaag over de verplichte invoering van de zogenoemde ‘slimme meter’. Op termijn wil men in ieder huishouden in Nederland de elektriciteits- en gasmeter vervangen door energiemeters die zijn gekoppeld aan het ICT-netwerk van het energiebedrijf. Dit betekent een investering van naar schatting € 1,5 miljard. Het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) betoogt dat deze investering gezien moet worden in het licht van de mogelijke invoering van zogenoemde 'slimme elektriciteitsnetten'.

"Het is aan te raden hierover eerst meer duidelijkheid te krijgen, voordat we op grote schaal meters gaan vervangen", zegt ECN-onderzoeker Josco Kester, deskundige Intelligente Energie Netten. "Anders investeren we misschien onnodig veel geld in een halve oplossing." Wel pleit hij ervoor om op beperkte schaal door te gaan met het opdoen van praktijkervaring met het aanbieden van 'slimme meters' en hieraan gerelateerde diensten.

Grote veranderingen

Er staan ons de komende twintig jaar grote veranderingen te wachten op het gebied van energie. Het beleid is allereerst gericht op een efficiënt gebruik van energie. Bij het energiegebruik zullen nieuwe technologieën worden toegepast. Hierbij kan men denken aan de toepassing op grotere schaal van elektrische warmtepompen voor ruimteverwarming. Of aan de opkomst van elektrisch vervoer (in de vorm van stekkerhybrides of volledig elektrisch aangedreven auto's). Beide technologieën leiden tot een verschuiving en daling van de totale energievraag, maar een stijging van de vraag naar elektriciteit. Aan de kant van de energieopwekking vindt langzaam maar zeker een overgang plaats van de klassieke opwekking uit fossiele brandstoffen naar opwekking uit duurzame energiebronnen. Verder begint de elektriciteitsinfrastructuur (die voor een groot deel uit de jaren '60 en '70 van de vorige eeuw stamt) steeds verder te verouderen. Al deze ontwikkelingen samen zullen de komende jaren leiden tot grote investeringen in de elektriciteitsnetwerken. In de EU worden die investeringen in de komende drie decennia geraamd op ruim € 500 miljard (grofweg € 1000 per inwoner).

Nu eenrichtingsverkeer

In het licht van deze ontwikkelingen wordt er in Europa reeds geruime tijd gediscussieerd over de toekomstige inrichting van onze elektriciteitsinfrastructuur. Het Europese technologieplatform SmartGrids pleit hierbij voor een overgang van passief naar actief beheer van elektriciteitsnetwerken. Op dit moment zijn de elektriciteitsdistributienetwerken namelijk ontworpen voor éénrichtingsverkeer: de elektriciteit wordt getransporteerd van grote elektriciteitscentrales gekoppeld aan het hoogspanningsnet naar de gebruikers op het laag- of middenspanningsnet. De benodigde capaciteit van het elektriciteitsnet wordt bepaald door de meest extreme situatie die zich kan voordoen. Het gevolg is dat het elektriciteitsnet het grootste deel van de tijd maar gedeeltelijk wordt gebruikt. Door nieuwe ontwikkelingen wordt deze passieve vorm van beheer steeds minder aantrekkelijk, vooral in gebieden met veel lokale elektriciteitsproductie of een grote concentratie aan piekverbruikers. Het wordt in die gebieden heel duur om het net te blijven ontwerpen voor de meest extreme situatie die zich kan voordoen. Met behulp van relatief goedkope ICT-technologie kan door actieve sturing de capaciteit van de elektriciteitsnetten beter worden benut. Dit vermindert de benodigde investeringen.

Tweewegcommunicatie

Een belangrijk aspect bij het actieve beheer van netwerken is dat netbeheerders niet alleen het transport van elektriciteit in het net actief besturen. De netbeheerders gaan ook de opwekking en het verbruik van elektriciteit bij consumenten bijsturen (binnen grenzen). Dit kan bijvoorbeeld door te werken met een tijdafhankelijk transporttarief. In plaats van alleen een piek- en een daltarief, zijn er dan meerdere tarieven en tariefperioden. Dit wordt reeds op diverse plekken in het buitenland met succes toegepast. Voor de ‘slimme meter' betekent dit dat deze naast het gebruik in kWh ook de kosten in € moet registreren. Voor een goede bijsturing van apparatuur in huis is bovendien tweeweg-communicatie nodig tussen die apparatuur en de meter. Beide aspecten zijn nog niet voorzien in het huidige Nederlandse meterontwerp.

De kosten van deze eventuele extra functionaliteiten moeten natuurlijk afgewogen worden tegen de verwachte baten. Het probleem hierbij is dat het kader voor deze afweging op dit moment nog ontbreekt. Er is nog geen gezamenlijke visie over de toekomstige ontwikkeling van de elektriciteitsinfrastructuur in Nederland en de rol van ICT hierbij. Het is daarom gewenst dat de overheid en de netbeheerders hierover samen met alle belanghebbenden een visie formuleren. Het is vooral van belang om te bepalen of, waar en wanneer de Nederlandse netbeheerders zullen overstappen van passief naar actief beheer van de elektriciteitsdistributienetwerken. Hierna kan men definitieve keuzes maken over de functionele eisen aan de slimme meter en de bijbehorende ICT-architectuur.

Advies

ECN adviseert om in de tussentijd op beperkte schaal door te gaan met het opdoen van praktijkervaring met slimme meters en de bijbehorende diensten. Daardoor kunnen we straks een betere investeringsbeslissing nemen, waar we niet een paar jaar later spijt van krijgen. Tegelijkertijd is het belangrijk dat Nederland actief betrokken raakt bij het opstellen van een Europese standaard voor slimme meters, een proces dat naar verwachting over enkele maanden start.